Η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας και η σπειροειδής εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Η εμφάνιση του ποδηλάτου και του αυτοκινήτου στον σύγχρονο κόσμο.

Toυ Ιωάννη Κατή, ιστορικού πολιτισμού

To 1885 ήταν η χρονιά που κυκλοφόρησαν το ποδήλατο και το αυτοκίνητο όπως τα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

Rover safety bike 1885

Βenz Auto 1885

Πρόκειται απ τη μια για το αγγλικής κατασκευής "Rover safety bike" της γνωστής αγγλικής εταιρείας  Rover, που μεταπήδησε κατόπιν στη αυτοκινητοβιομηχανία με πρώτη την κατασκευή μοτοσυκλετών και έπειτα αυτοκινήτων και το γερμανικό "Βenz Auto"  απ την άλλη, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Νικολάους Όττο για λογαριασμό του Karl Benz, στον οποίο αποδόθηκε και η εφεύρεση του αυτοκινήτου με μηχανή εσωτερικής καύσης (το συγκεκριμένο είχε ως καύσιμο τη βενζίνη), παρά το γεγονός ότι ανάλογο όχημα με περίπου ίδια χαρακτηριστικά, αλλά αρκετά πιο μακρυά σχεδιαστικά από τα αυτοκίνητα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, είχε κατασκευαστεί το 1862 στη Γαλλία από τον Ετιέν Λενουάρ, ο οποίος πραγματοποίησε και το 1ο ταξίδι στον κόσμο με αυτοκίνητο, καλύπτοντας κυκλική διαδρομή 19,3 χλμ. με μέση ταχύτητα 6,4 χλμ/ώρα και ισχύ μόλις 0,5 ίππους. 

Ένα χρόνο αργότερα, το 1886, οι Γκότλιμπ Ντάιμλερ και Βίλχελμ Μάιμπαχ στην Στουτγκάρδη κατέθεσαν αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την μοτοσυκλέτα, κατασκευασμένη και δοκιμασμένη επίσης το 1885.

Velocipede 1868

Δεν χρειάζεται να πούμε πως είχαν προηγηθεί κάποια προηγούμενα μοντέλα και στις δύο εφευρέσεις όπως η draisienne  (1816)το ποδήλατο χωρίς πετάλια (με κινητήριο δύναμη τα πόδια του αναβάτη που έσπρωχναν το έδαφος) ή το velocipede (1868),ποδήλατο με τα πεντάλ απευθείας στην μπροστινή μεγάλη ρόδα, χωρίς αλυσίδα μετάδοσης κίνησης, αλλά και το ατμοκινούμενο αμάξι του Νικολά Κυνιό το 1769, το οποίο ήταν και το πρώτο αυτοκινούμενο όχημα. Τα πρώτα αυτά οχήματα ήταν πολύ ασταθή και επικίνδυνα, καθώς ανατρέπονταν συχνά και προκαλούσαν διάφορα ατυχήματα.

Le Fardier de Cugnot 1769

Εξάρτημα από τον μηχανισμό των Αντικυθήρων

Το σημείο που προκαλεί όμως εντύπωση στην παραπάνω αναλογία δεν είναι οι σχεδιαστικές και τεχνολογικές διαφορές τους, αλλά το γεγονός πως τα δύο αυτά εντελώς διαφορετικά οχήματα, τόσο κατασκευαστικά όσο και τεχνολογικά, εμφανίζονται σχεδόν ταυτόχρονα στη μακραίωνη εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός, ότι η χρήση του τροχού ήταν ήδη γνωστή στον άνθρωπο για χιλιάδες χρόνια και τα πρώτα γρανάζια στον ευρωπαϊκό χώρο χρονολογούνται μεταξύ του 150 π.Χ και 100 π.Χ στον μηχανισμό των Αντικυθήρων, γίνεται αμέσως αντιληπτό, ότι το ποδήλατο, θεωρητικά τουλάχιστον, θα μπορούσε να είχε εφευρεθεί αρκετούς αιώνες πριν. Ωστόσο χρειάστηκε μια γενικότερη εξέλιξη και πρόοδος στην τεχνολογία για να εμφανιστεί τελικά παράλληλα με οχήματα που ενσωμάτωναν τις πιο πρόσφατες τεχνολογικές ανακαλύψεις.

Αυτό μας δείχνει ουσιαστικά πως η ανθρώπινη εξέλιξη, ακόμα και η τεχνολογική εξέλιξη και όχι αυτή των ιδεών, δεν είναι και τόσο γραμμική όσο πίστευαν οι θετικιστές τον 19ο αι. Αντιθέτως όπως έγραψε και ο Μαρξ το 1868 σχετικά με την την ανάπτυξη και την εξέλιξη της ιστορίας, αυτή φαίνεται να επαναλαμβάνει τις βαθμίδες που διατρέχει, αλλά λίγο διαφορετικά σε ανώτερη βάση και σπειροειδώς. Πρόκειται για μία ανάπτυξη με διακοπές του βαθμιαίου, της ομαλής δηλαδή συσσώρευσης των ανεπαίσθητων ποσοτικών αλλαγών. Μία ανάπτυξη που μπορεί να περιλαμβάνει άλματα από την παλιά ποιοτική κατάσταση στην καινούργια. Μία ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων που προέρχονται από την αντίθεση και τη σύγκρουση των διαφόρων δυνάμεων και τάσεων που επιδρούν πάνω σ' ένα συγκεκριμένο σώμα ή στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου φαινομένου ή μέσα σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, η οποία πολλές φορές μπορεί να είναι όμως και καταστροφική.

Ένα ανάλογο τεχνολογικό άλμα λ.χ. έγινε τα τελευταία χρόνια στις τηλεπικοινωνίες και στην υπολογιστική ισχύ των μηχανών. Από το σταθερό τηλέφωνο και τους ογκώδεις υπολογιστές στην κινητή τηλεφωνία,το διαδίκτυο και τα έξυπνα κινητά με τις χιλιάδες απίστευτες εφαρμογές και δυνατότητές τους, που φάνταζαν εντελώς απίθανες στον μέσο άνθρωπο, μέχρι μόλις λίγες δεκαετίες πριν.

Αυτός ο τρόπος εξέλιξης της ιστορίας είναι που δικαιολογεί εποχές μεγάλης ακμής όπως στην κλασική αρχαιότητα ή την αναγέννηση, αλλά και μακραίωνες εποχές ανάλογης ή και μεγαλύτερης  ακόμη παρακμής, κατά τις οποίες όχι απλώς δεν συντελείται καμιά σοβαρή πρόοδος, αλλά παρατηρείται ένα πισωγύρισμα στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως π.χ. ο μεσαίωνας. 

Θα μπορούσαμε εν κατακλείδι να πούμε πως η εξέλιξη στον ανθρώπινο υλικό πολιτισμό, ο οποίος είναι συνυφασμένος σήμερα περισσότερο από όσο ποτέ άλλοτε με την τεχνολογία, δεν είναι μια μακρά γραμμική διαδικασία, αλλά μια επαναστατική, αλματοειδής ανάπτυξη, η οποία όταν λαμβάνει χώρα, περικλείει αρκετούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (αλλά όχι όλους) και συμπαρασύρει πολλές αλληλοεξαρτώμενες δυνάμεις, με αποτέλεσμα σε διάφορες χρονικές περιόδους να επιτελείται μια αλματώδης πρόοδος στην σπειροειδή εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού γενικότερα, σε τέτοιο βαθμό, ώστε η νέα εποχή που αναδύεται, καθόλου σχεδόν να μην θυμίζει την προγενέστερη κατάσταση.

Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι τα άλματα στην εξέλιξη του πολιτισμού θα είναι πάντοτε προς τα εμπρός. Η ιστορία του πολιτισμού μας διδάσκει, πως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ικανός να κάνει εξίσου μεγάλα άλματα προς τα πίσω όσο αφορά την εξέλιξή του ή να παραμένει σε αδράνεια για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ανθρώπινη εξέλιξη μοιάζει ορισμένες φορές  με ένα βέλος, για να φύγει μπροστά, θα πρέπει πρώτα να τραβηχτεί προς τα πίσω.